Papier-oven

Keramiek bakken in een oven van papier

Deze manier van stoken van een “keramiek-oven” is al heel oud, want in veel culturen zijn en worden soortgelijke manieren van stoken toegepast.

Nog-niet-gebakken of biscuitgestookte voorwerpen worden daarbij in een ondiep gat in de grond geplaatst, en vervolgens bedekt met twijgen en takken en/of met koemest-vlaaien en/of graszoden, het zogenaamde “pitfiring” of kuilstoken.
Voor een wat beter gestuurd bakproces is het ook mogelijk een bedekking aan te brengen die het vuur langer vasthoudt en de gelegenheid biedt om hogere temperaturen te bereiken. Dat kan gebeuren door het bedekken van de producten met hout en daarover metalen platen (van grote conservenblikken) te plaatsen, of door de stookplaats af te dekken met meerdere lagen papier gedrenkt in gele kleipap. Liefst met roodbakkende kleipoeder, omdat die heel plastisch is en bij het stoken een mooie verkleuring te zien geeft.
Er is hier een “frame” van kippengaas gebruikt in een kegelvorm geknipt.
Deze bedekking heeft ook tot gevolg dat er een (gedeeltelijke) reductieve manier van stoken plaatsvindt, die de kleurenvariatie groter maakt.

Hoe lang de oven tijdens en na het stoken nog blijft staan is sterk afhankelijk van het aantal lagen papier dat is aangebracht, dat kan variëren van 5 tot 20 lagen, maar een goed resultaat mag al worden verwacht van 8 dakpansgewijze aangebrachte lagen papier. Het meest geschikte papier is tijdschriftenpapier van een “glossy” kwaliteit. Dit papier is namelijk glad gemaakt met kaolien, kleipoeder dus, wat tijdens het stoken in toenemende mate een “keramiek-schild” om de werkstukken zal vormen.

Het maken van de werkstukken
De stukken kunnen het beste worden gemaakt van grove chamotteklei, eventueel nog gemengd met vermiculite, zaagsel en/of koffiedik. Maak ze ongeveer van handgrootte. Bolle vormen geven het minste kans op breuk omdat allerlei uitzettings- en krimpkrachten geleidelijk worden afgevoerd in de rondingen. Het werk kan worden gedecoreerd met
terra sigilata, engobes, pigmenten en kleurende grondstoffen, vervolgens wordt het werk eventueel gepolijst, gedroogd en biscuit voorgebakken.

De oven
Er zijn heel wat variaties mogelijk bij het bouwen van deze oven, bijvoorbeeld door
• het plaatsen van de werkstukken in een ondiepe kuil
• het leggen van een vloertje van betonijzer (10 cm vierkant)
• het leggen van een zaagsellaag op stenen of oude dakpannen of op een stuk chipwood
• het gebruik van houtskool
• het gebruik van planken, latten en/of houtblokken
• andere brandbare materialen, stro, hooi, bladeren en dergelijke
• het wel of niet gebruiken van kippengaas voor de opbouw van de ovenwand
• de vorm van de oven, bijvoorbeeld een teepee of in variaties van draken- of andere diervormen gemodelleerd

De voorbereidingen
Het is verstandig allerlei materialen gereed te zetten bij de plaats waar de stook zal plaatsvinden. Houd vooral ook rekening met de windrichting en de veiligheid door de keuze van de stookplaats(en). Vraag vooraf een vergunning aan bij de brandweer en/of de gemeente.
Benodigdheden
• de werkstukken die gestookt moeten worden
• eventueel werkhandschoenen
• oude dakpannen en/of oude bakstenen
• zaagsel en/of houtskool
• voldoende afvalhout (een kruiwagen vol voor een oven)
• gaas, draad, kniptang
• platte bakken met kleislib (yoghurtdikte)
• glossy tijdschriftenpapier in voldoende aantallen
• lange (raku-) tangen om de werkstukken uit het vuur te kunnen halen
• keukenzout, diverse kleurpigmenten, oxiden, carbonaten, sulfaten e.d.
• blikje (beide kanten open) voor de schoorsteen

Het leggen van de bodem en de positie van het werk
• Leg een ring van bakstenen met een diameter van ongeveer één meter. Bedek de bodem daarbinnen met oude dakpannen en/of bakstenen of zaag een stuk chipwood van 100 x 100 cm als bodem, waarop de kegel van kippengaas kan worden geplaatst.
• Strooi er een dikke laag zaagsel (spanen) op en voeg de houtskool toe (8 tot 10 centimeter)
• Plaats de werkstukken in en op de houtskool, schaaltjes en kommetjes met de opening naar beneden.
• Strooi nog wat houtskool / zaagsel om en tussen de werkstukken.
• Plaats “zoutbommetjes” (een eetlepel zout in een papiertje draaien) tussen en langs de werkstukken. De zoutdampen zullen de kleuren beïnvloeden tijdens het stoken en het afkoelen.
• Plaats het hout tussen en over de werkstukken en steek in de gaten daartussen wat kleinere stukjes hout.

• Overweeg hoe de zuurstof zijn weg moet kunnen vinden via de poortjes naar het midden van de oven en hoe de rookgassen kunnen ontsnappen naar boven. Bouw de stookpoortjes van een aantal bakstenen en leg er één of twee bakstenen bij om straks de toevoer van zuurstof te kunnen regelen. Als stookpoortje kun je ook een stuk kachelpijp gebruiken (in de lengte doorslijpen) en die als een soort tunneltje in de ovenwand plaatsen.
• Bouw een mooie stapel hout in de vorm van een bijenkorf, maar wel zodanig dat je de kegel van kippengaas er overheen kan plaatsen.
Intussen zijn er natuurlijk al de nodige voorbereidingen getroffen voor de aanmaak van het slib en het stoken van een extra houtskoolvuurtje om de brand mee op gang te brengen. Je kunt ook een gasbrander gebruiken voor het ontsteken.

Het opbouwen van de wand

• Plaats de platte bak(ken) met slib op een strategische plaats bij de stookplek en leg er voldoende “glossy” papier bij.
• Breng de eerste laag alleen met nat krantenpapier aan ter bescherming van de werkstukken, anders drupt de gele kleislib misschien op je werkstukken
• Vervolgens ga je het papier vel voor vel in de slib dompelen en vanaf de bodem naar boven dakpansgewijs aanbrengen.
• Werk systematisch zodat je samen in de gaten houdt dat er geen zwakke plekken ontstaan (stel bijv. een coach aan, die het werk verdeelt)
• Bedenk daarbij wel dat je alles in dezelfde gele klei kleur ziet.
• Er moeten ongeveer 8-10 lagen over elkaar heen worden aangebracht.
• Met een borstel/veger kun je ook wel even wat extra slib aansmeren (niet afvegen ! ).
• Plaats in de top een aan beide zijden opengedraaid conservenblikje als schoorsteen
• Misschien heb je zin om op de buitenwand van de oven enige decoratie aan te brengen met witte slib (beest, draak, gedrocht of lijnenspel).

Het stoken
Tijdens het opbouwen gaat iemand van de deelnemers al vast een klein vuurtje stoken met de houtskool. Als de wand goed is aangebracht, dan schep je wat van de brandende en goed doorgegloeide houtskool in de poortjes of gebruik een gasvlam voor ontbranding.
- NB: Geen spiritus in de hete houtskool gieten (brandwonden !!). Plaats eventueel aanmaakblokjes.
De poortjes zijn open ………en nu maar zorgen dat het vuur op gang komt. In het beginstadium zal er veel rook en stoom te zien zijn, maar als het vuur doorzet, zullen de roetdeeltjes ook verbranden.
Voor het regelen van de zuurstoftoevoer kun je evt. wat losse bakstenen voor de vuurmond plaatsen.
De oven zal langzamerhand tijdens het branden gaan stomen, drogen en van kleur verschieten van geel naar roodbruin. Stoken, drogen, roken en branden.

Op een gegeven moment zal de vlam uit de pijp slaan en bereiken we het toppunt van de stook. Misschien kun je eens meten hoe heet het is.
Voor de veiligheid: blijf uit de buurt van de brandende oven, want je zal maar struikelen! Ga ook niet over de oven heen hangen om in de schoorsteen te kijken.

De resultaten

Na verloop van tijd, na een periode van rust en kijken en praten, zal de gloed van de oven afnemen. Wanneer de temperatuur voldoende is gezakt, kunnen we de resten van de ovenwand van het werk verwijderen en met een tang of haak de werkstukken er uit halen. Pas op want de stukken zijn nog wel erg heet. Rollen door het (natte) gras, hooi en of zaagsel zal zijn effecten nalaten.
Er hangt misschien wat paardenhaar in de omheining om figuren mee te branden.
Postreductie, oxidering,…..allerlei variaties kunnen worden uitgeprobeerd.
En dan is het de tijd om op te ruimen en van alle resultaten te genieten.
Als de werkstukken zijn afgekoeld, hopelijk zonder al te veel breuk, dan kun je er ter bescherming nog wat meubel- of bijenwas op aanbrengen en als de was droog is, uitpoetsen met een zachte doek.
Veel bouw- en stookplezier met deze bijzondere oven.

 

Deze ovenbouw en -stook werd uitgevoerd op 01-09-2018 met ca. 35 deelnemers.op het grasveld naast Galerie Koopmans in Earnewâld / Eernewoude onder leiding van Tjabel Klok te Opeinde.

Foto’s: Hester van Lee
Tekst: © TJABEL KLOK KERAMIEK

Opeinde, najaar 2018